NHỮNG HỌA SĨ TRƯỞNG THÀNH TỪ KHÁNG CHIẾN

Phim tài liệu thực hiện tại Trung tâm Truyền hình VN tại TP Cần Thơ, công chiếu năm 2004.

LỜI BÌNH 

1.     Tư liệu trường Hội họa, Chiến, Hiệp, Phong vẽ : 35”

          Đoạn phim tư liệu này mô tả một buổi thực tập của các học viên Trường Hội họa miền Tây Nam bộ trong thời chống Mỹ. Khóa học này được tổ chức tại chiến khu rừng đước Năm Căn – Cà Mau.

          Vào những năm 60, Dương Đình Chiến đã theo học trường này. Anh là lớp họa sĩ kháng chiến đầu tiên ở miền Tây cùng với Nguyễn Thành Hiệp và nhiều bạn đồng môn khác. Những khóa đào tạo tiếp sau có Trần Thanh Phong, thuộc lớp trẻ hơn. Họ tiếp cận với nền mỹ thuật Cách mạng và trưởng thành từ kháng chiến.

(Tựa phim)

2. Dòng kinh, họa sĩ Chiến về, vẽ : 60”

          Mấy mươi năm trước, những dòng kinh, con rạch này đã đưa Dương Đình Chiến và tuổi thơ của anh đi vào kháng chiến.

          Giã từ dòng nước lớn U Minh đỏ thắm ; rời xa con sông Cái Tàu quen thuộc; chia tay những người thân thương ; tạm biệt những bờ lá cầu tre của làng quê Cà Mau, Dương Đình Chiến dấn thân vào con đường Cách mạng, cửa ngõ quyết định đưa anh đến với ngành mỹ thuật kháng chiến.

( # )

          Những mùa dâu Cái Tàu đã giữ lại biết bao kỷ niệm ngọt ngào của quê hương. Nỗi nhớ, hồi ức chiến tranh và những khát vọng mới đã thúc giục họa sĩ Dương Đình Chiến chọn những đề tài về Đất Nước, Con Người, nơi mà anh từng sống, từng lăn lộn với đạn bom, máu lửa.

( # )

3. Cụm tràm, cò đáp, Hịêp vẽ : 19”

          Làng quê Hiệp Tùng, một vùng đất trù phú thuộc huyện Năm Căn, nối liền với Đất Mũi Cà Mau, nơi họa sĩ Nguyễn Thành Hiệp sống những ngày thơ ấu êm đềm … Với quê hương ấy, Nguyễn Thành Hiệp không thể phai mờ kỷ niệm, những cánh cò cứ chao lượn rộn ràng trong ký ức.

(Lời họa sĩ Hiệp về kỷ niệm)

4. Bẫy chồn, chống xuồng về : 15”

          Và những ngày vui sống thú vị ấy cũng không sao quên được đối với Trần Thanh Phong. Vào những năm 60, khi mới hơn 10 tuổi, từ Sóc Trăng, anh đã theo cha mẹ xuống chiến khu Cà Mau, vào tận làng rừng.

(Phong nói về kỷ niệm)

5. Cánh đồng có trâu. Chiến, Hiêp, Phong xem ảnh : 36”

          Mỗi người mang theo một hình ảnh riêng về tuổi thơ …

          Dương Đình Chiến là người anh cả trong một gia đình có ba anh em. Mẹ mất sớm, cha đi kháng chiến, cả ba anh em lần lượt vào chiến khu.

          Nguyễn Thành Hiệp có một hoàn cảnh riêng. Anh là người con thứ tư trong một gia đình đông con. Năm 16 tuổi, anh tham gia kháng chiến, và từ đó trở thành họa sĩ.

          Riêng Trần Thanh Phong, từ một cậu bé mục đồng, ham cầm súng đánh giặc. Lớn lên, theo gia đình vào chiến khu, học nghề của cha và mơ ước trở thành nhà điêu khắc.

          Mỗi cuộc đời có một hoàn cảnh riêng, nhưng tất cả đều có chung một điểm xuất phát – Sự khởi đầu bước đường Cách mạng cũng chính là sự khởi đầu của sự nghiệp mỹ thuật.

          Dở lại những bức tranh đầu tay, tuy những nét cọ lúc ấy chưa định hình phong cách, nhưng các anh đã khẳng định sức sống lâu bền cho mỗi bức tranh của mình, vì nó bắt  rễ từ thực tiễn cuộc kháng chiến anh hùng.

( # )

6. Múc nước trong rừng, đốn đước : 39”

         

          Những năm sống giữa rừng, chịu cảnh thiếu nước thiếu rau, nhưng với các anh, tất cả đều là đầy đủ. Vì ở đó có tình đồng chí, đồng nghiệp ; có tình bầu bạn nghĩa nhân; có sự sẻ chia niềm vui nỗi buồn, đồng cam cộng khổ.

( # )

          Là người từng trải chiến tranh, nên quá khứ càng lùi xa, càng đọng lại sâu sắc trong ngọn bút, nét cọ của họa sĩ Dương Đình Chiến. Anh hướng đề tài về những con người bình dị mà mang đậm tính nhân văn ; để lột tả tầm vóc anh hùng của  kháng chiến. Và theo quan niệm đó, với cách nhìn của người họa sĩ, anh đưa “Cô giao liên” này bước ra từ một gam màu trắng lạnh, như giá trị âm bản của sự sống thực.

          Với mô-típ ấy, anh đã cùng nhân vật đi giữa “Mưa rừng”. Bên những giọt lạnh có sự nồng ấm của tình người …

          Trong một ngọn “Gió chiều”, mẹ rưng rưng cầm chiếc áo con. Nước mắt mẹ làm nhòe cả bức tranh đậm máu chinh  chiến …

          Họa sĩ Dương Đình Chiến cũng đã đến những “Nơi đồng đội ngã xuống”. Anh hứng những cánh hoa mua còn lại để tìm nhớ đến hương hồn người quá cố. Tình đồng chí sao mà sâu nặng quá !

( # )

         

          Vẫn với gam màu lạnh đặc trưng ấy, Dương Đình Chiến đã khắc họa nỗi ưu tư của “Ông đồ nho” trước  bao nghịch lý của cuộc sống – Một biểu hiện hài hòa giữa truyền thống và hiện đại.

(Lời ông Chiến về quan niệm vẽ)

7. Hiệp vẽ, bức tranh cô gái : 35”

          Cũng với mạch nghĩ đó, họa sĩ Nguyễn Thành Hiệp mang hơi thở của cuộc sống kháng chiến vào các bức tranh sơn mài của mình bằng một phong cách riêng. Từ nguyên mẫu mà anh bắt gặp giữa chuyến công tác, Nguyễn Thành Hiệp đã nuôi dưỡng nguồn cảm hứng tức thời thành ý thức sáng tạo trong suốt hơn 30 năm qua. Vì vậy, mái tóc mềm mại của cô thôn nữ du kích đã buông xõa một cách lãng mạn trong tranh của anh. Thực tiễn kháng chiến sinh động, được sự góp nhặt của người họa sĩ, đã tạo ra một sức sống riêng.

(Lời ông Hịêp về kháng chiến)

8. Phong làm tượng : 47”

          Trần Thanh Phong cũng suy nghĩ như thế nên anh đã chọn ngành điêu khắc, với tâm nguyện được miêu tả lòng tôn kính của nhân dân đối với các lãnh tụ. Vì vậy, anh gởi gấm nét bình dị lồng trong vẻ chân thành của các nhà lãnh đạo ; anh không chỉ khắc họa các nhà chính trị mà còn mô tả nét riêng của các danh nhân, các nhà văn, nghệ sĩ, những người đóng góp cho sự nghiệp văn hóa nước nhà. Nghĩ và làm, Trần Thanh Phong đã để lại dấu ấn  trên hầu khắp các tỉnh Đồng bằng sông Cửu Long.

          Mảng đề tài mà Trần Thanh Phong tập trung thể hiện là truyền thống kháng chiến và lịch sử đấu tranh của dân tộc. Anh coi đó như một định hướng cho cả đời sáng tác.

( Lời ông Phong về tâm huyết )

9. Tượng 962, tượng cá ba sa : 35”

          Quả nhiên, điều anh nghĩ và việc anh làm luôn luôn nhất quán. Nếu vốn sống kháng chiến tích tụ để anh nhào nặn dáng vẻ anh hùng ; tái tạo các hình tượng chiến đấu anh dũng, thì nhịp sống hiện đại thôi thúc anh mô tả tầm vóc của nền kinh tế hội nhập. Anh tôn vinh nét đẹp của loài cá ba sa, vẫy vùng giữa sông nước An Giang.

( # )

10. Trường Mỹ thuật, 3 người về thăm : 46”

          Sau ngày giải phóng, Dương Đình Chiến, Nguyễn Thành Hiệp và Trần Thanh Phong cùng thi vào Trường Đại học Mỹ thuật Thành phố Hồ Chí Minh.

          Mang theo ngọn lửa nhiệt tình từ cuộc kháng chiến, giữ vững tình yêu trong sáng đối với sự nghiệp mỹ thuật, được đào tạo chính quy, các anh quyết tâm học, học để bổ khuyết những gì mà những năm chiến tranh các anh chưa có dịp tiếp cận.

          Bây giờ nhìn lại, kiểm nghiệm những chằng đời đã qua, các anh càng thấm thía : sự nghiệp không có giới hạn, còn thời gian chỉ là một thoáng tên bay …

( # )

11. Cò đáp vào tranh, cô gái cầm bông sen ; tranh rừng đước, tư liệu vẽ trong rừng : 58”

         

          Thực tiễn đa dạng của cuộc sống phong phú bao giờ cũng là nền móng cho sự sáng tạo.

          Một cánh cò bay rập rờn đâu đó sẽ có dịp đáp lại giữa hồn ai trong bóng chiều thu. Hay cô gái Huế, lòng trong như dòng Hương Giang, ngắm bông sen mà tưởng mơ đến thế giới không pha màu tục lụy …

          Dù có cách nhìn như thế nào, miêu tả cái đẹp ra sao, thì cội rễ của sự cảm hứng sáng tạo cũng bắt nguồn từ cuộc sống và vốn sống. Nếu không tận mắt nhìn thấy và hòa mình vào làng rừng Cà Mau, các anh khó có thể sáng tạo nên những tác phẩm mang tính sử thi như thế.

          Được học, được đào tạo trong kháng chiến chỉ là một lẽ, điều quan trọng hơn chính cuộc kháng chiến mới là trường học lớn.

          Vừa học vẽ, các họa sĩ trẻ thời chiến vừa chống càn giết giặc ; có thử thách mới có trưởng thành là vậy.

(Lời ông Thái Hà về trường kháng chiến)

12. Tư liệu vẽ, người xem, phòng triển lãm : 44”

          Những khóa học như thế trong thời chống Mỹ đã đào tạo một đội ngũ họa sĩ, những người có thể phục vụ yêu cầu Cách mạng một cách thiết thực. Ngay từ khi còn là học sinh trường Hội họa kháng chiến, tranh ký họa của các anh đã được giới thiệu với công chúng vùng căn cứ. Giá trị nghệ thuật lúc ấy chỉ đặt ra ở mức độ cổ vũ kháng chiến. Còn ngày nay trước nhận thức mới của tác giả và khán giả, những họa phẩm đều được thể hiện bằng các bút pháp hiện đại. Tuy vậy, bản lĩnh của các anh là biết phối hợp nhuần nhuyễn giữa cái cũ và cái mới, giữa xưa và nay, giữa chiến tranh và hòa bình.

( # )

13. Hịêp và các bức sơn mài hoành tráng : 37”

         

          Sau mấy mươi năm dùi mài học tập và rèn luyện, giờ đây, mỗi họa sĩ có một hoàn cảnh riêng. Người là nghệ sĩ, người đảm nhận công tác quản lý, nhưng dù ở cương vị nào các anh cũng coi nghiệp vẽ là một nhu cầu. Bức sơn mài hoành tráng này chỉ là một phần trong kế hoạch thể hiện bản anh hùng ca kháng chiến chống Mỹ của họa sĩ Nguyễn Thành Hiệp.

( #  nhạc )

14. Chiến chụp ảnh, khu tượng Núi Sam : 56”

          Đối với họa sĩ Dương Đình Chiến, anh không những là thành viên tổ chức trại điêu khắc quốc tế ở An Giang mà còn là người vận động giỏi nhằm tạo nên vườn tượng đầy sức sống, mang dấu ấn văn hóa của nhiều quốc gia tập hợp về đây.

( # )

          Qua  trại sáng tác này, thêm một bài học đối với họa sĩ Dương Đình Chiến, khi anh rút tỉa được một nguyên tắc lớn trong cuộc đời sáng tác của mình : Mọi tác phẩm đều cần được bắt nguồn từ tấm lòng của người họa sĩ. Ở đó có sự chia sẻ, có sự hòa nhập giữa tác giả với nhân vật ; giữa sự sáng tạo nghệ thuật với thực tiễn sâu sắc của cuộc sống.

( # )

          Với các anh, những họa sĩ trưởng thành từ cuộc kháng chiến, niềm hạnh phúc lớn nhất vẫn là được phục vụ nhân dân. Bởi, giá trị đích thực của một tác phẩm chính là mang tới cho người xem những niềm vui sống. Và như thế, dù tượng đài được xây dựng ở đâu, vị trí tốt nhất vẫn là ở lòng người.

( # )

15. Ba người ngồi, có ghế trống, tranh Tuấn : 49”

          Là những họa sĩ được rèn luyện, thử thách từ cuộc kháng chiến, các anh tự hào với sự đóng góp của mình. Trong những lần hội ngộ như thế, các anh bùi ngùi nhớ về người bạn đã ngã xuống – Họa sĩ Trần Thanh Tuấn – một trong những đồng môn hy sinh ở tuổi đời còn rất trẻ. Những di ảnh của anh là dấu ấn của một con người trọn tình đồng chí, trọn nghĩa đồng bào ; những bức tranh của anh như một lời nhắn nhủ về nhân cách của người họa sĩ.

          Dương Đình Chiến, Nguyễn Thành Hiệp, Trần Thanh Phong, những họa sĩ trưởng thành từ cuộc kháng chiến, đang tiếp tục cống hiến, và tác phẩm của các anh sẽ lung linh mãi theo  thời gian và sự nghiệp mỹ thuật của Đất Nước.